O ARETINO E AS SÚAS CONTRADICIÓNS. XABIER PAZ OFRECE UNHA NOVELA INTENSA CO ESPÍRITO DO RENACEMENTO ITALIANO COMO PANO DE FONDO
Xabier Paz (A Coruña, 1949), alén de posuír unha xa longa traxectoria poética, sorprendera gratamente por volta de hai tres anos coa publicación de Follas de bacallau, un libro que ao meu ver ía moito máis alá de espellar a épica que constitúe a vida cotiá nos pesqueiros galegos de grande altura; naquel volume encerraba os dotes dun narrador experimentado, cousa que nos vén confirmar esta novela acabada de saír do prelo de Edicións Xerais: Renacer.
Novela de protagonistas, mais ao tempo coral, estrutúrase con sinxeleza a través dun dobre fío narrativo que, por un lado, vén da man do poeta, escritor e dramaturgo Pietro Aretino, alicerzándose en textos de moi diversa filiación e, polo outro, a través do discurso da súa filla Adria quen, ao longo dunha noite e xa falecido o seu pai, desexa destruír uns documentos que, ás portas da contrarreforma, podían resultar ben comprometidos ou perigosos. Mercé ao emprego desa estratexia Adria é quen de trazar unha panorámica completa da biografía de seu pai, mais ao tempo tamén se retrata a si mesma ao iren agromando todos os capítulos do seu pasado, que tamén son os da súa propia vida.
Deste xeito Xabier Paz é quen de conducir ao lector, cunha visión abeirada ao narrativo e ao descritivo, por aqueles topos universais que sería difícil esquivar nunha novela deste xorne: a morte, a amizade, o sexo, os afectos, a hipocrisía social, a propia literatura, a filosofía e o pensamento, as artes, a beleza e o seu canon, a educación, o papel da muller naquel tempo ou aquelasn que se rescatan do esquezo como Isabella d´Este, Catherine de Medici, Vittoria Colonna ou Gaspara Stampa… E faino todo sen que se aprecien as suturas, exhibindo unha capacidade de síntese sorprendente para deseñar a que foi unha das épocas máis atractivas e efervescentes desde o punto de vista dos avances científicos e humanísticos. Velaí como, e alén dos ecos que suscitan na biografía do protagonista personaxes como Miguelangelo, Buonarotti, Tiziano, Leonardo, Rafael, Bembo, Petrarca, Bocaccio ou Pico della Mirandola, xorden asuntos que confiren a necesaria verosimilitude como son as recorrentes reflexións sobre a pintura, a querenza polo «volgare ilustre» e a «questione della lingua», sen esquecer outros como a creación literaria, o estilo do autor, as paixóns amorosas, con chiscadelas dirixidas ao tempo presente, fóra da presenza de multitude de libros apócrifos ou apógrafos.
Non sei se a novela quixo ser fiel á contraditoria figura do Arentino, pero sen dúbida no que non quixo converterse foi nunha biografía novelada do escritor: á marxe da fidelidade ou non ao que hoxe se coñece do escritor de Arezzo, a novela pretende, ao meu ver, afondar nun tempo e nunhas vidas cheas de forza interior e de tensión co obxectivo de «rinascere», isto é, de sobreporse ás circunstancias e comezar de novo cando aínda é posible. As reflexións sobre sentimentos ou actitudes de carácter universal e atemporal fan desta novela non só unha reconstrución dun personaxe histórico concreto e da súa filla, senón un exemplo do que foi o humanismo máis puro, un humanismo liberal coas súas luces e coas súas sombras, articulando así unha ventá aberta ao pasado que se beneficia dun esforzo creativo ben relevante e que obtén un resultado máis que satisfactorio. Ramón Nicolás
O mellor que se pode dicir dunha novela é que lle faltan páxinas, que un queda debruzado na fin do texto agardando palabras e máis palabras, como música. É algo que sucede coas grandes obras que atan aos melómanos: as óperas que rematan deixando ao espectador un ansia inacabada, as sonatas do mestre Bach, as sinfonías únicas de Mahler. Se a novela que un xulga memorable é a primeira que redacta o seu autor, tal graza é preciso aplaudila e, fóra de todo prexuízo, louvala sen cese nin temor. Renacer de Xabier Paz é unha marabillosa novela que pasou desapercibida neste país atento á anécdota, á recompilación de inanidades ou á edición de pasatempos propia de literaturas negadoras da arte. Permítanme anotar algúns motivos polos que considero Renacer como o libro galego do ano. Esta escrita sen mirar aos públicos (porque mira ao tempo). Pescuda no pasado con ánimo indagador (non de feitos externos, senón de interiores: velaquí a verdadeira literatura), a súa prosa semella un inmenso pentagrama que mece os ollos e a alma dos lectores, politicamente incorrecta, incondicionada e incondicional, plena de contradicións, e tan ben escrita que un precisa lela en voz alta para considerar a súa verdadeira altura artística. Novela dura, sen concesións, reitero. Non se pode ler dunha soa vez, porque a prosa e a historia chega a aforgarnos. Pasou, repito de novo, sen pena nin gloria entre as novidades do 2008, pero é unha novela fonda e profunda, propia dun estudoso da literatura que acumula verdadeiras lecturas e non cúmulos de operetas tendentes ao ocio, ao presente e non á perdurabilidade. É novela existencial, que fala do home, polo tanto. Das súas angustias e padeceres, do desexo, da carne e do corazón. Do amor e da morte. Fala, pois, do inmortal. Quizá sexa este motivo definitivo que me empuxa a abrazar este texto, recomendalo onde sexa mester. Motivo definitivo que me impulsa a crer que a nosa literatura posúe talento, mestría, ambición e poder evocador. Con Renacer renace a literatura de Nós. Xosé Carlos Caneiro
Despois da morte do pornógrafo Aretino, a súa filla Adria navega pola súa intimidade, esculca no seu interior na procura de verdade acerca do pai, amante, xuíz e verdugo que marcou a súa existencia dende o afastamento convertido en fantasía permanente. O canon da época, as diferentes concepcións pictóricas e literarias da Venecia do século XVI proxéctanse sobre os personaxes, interactúan con eles até crear unha amálgama onde as obras e autores son protagonistas. As páxinas de Renacer, a primeira novela de Xabier Paz, revelan unha vida marcada por un home contraditorio; distante e rexo na casa, mais promiscuo nas súas relacións sociais, a vida dunha muller obrigada a cumprir a vontade do pai, da que fose con nocturnidade para topar o bálsamo consolador en Carmina: amiga, amante e centro da súa vida clandestina.
Xerais blog 