“Monte Louro”, crítica de Ramón Nicolás

Ramón Nicolás publicou o sábado, 20 de xuño, nas páxinas do suplemento “Culturas” de La Voz de Galicia unha crítica preciosa de Monte Louro, a novela de Luís Rei Núñez gañadora do Premio Blanco Amor 2009.

Espirais de memoria e almas derrotadas

Nabokov afirmou que Tolstói, aludido por certo nesta novela en moi diferentes ocasións, na derradeira etapa da súa vida só se amosaba interesado literariamente por dous únicos temas como eran a vida e a mais a morte. Moito disto, senón esencialmente, encerra este premio Blanco Amor 2009 a través do que se nos posibilita entrar ás veces nos escuros, recónditos e sempre complexos recantos da alma humana.

Monte Louro, así pois, articúlase como unha proposta densa e compacta dividida en catro partes ou compartimentos en absoluto estancos, pois os personaxes saen e entran deles con lixeireza, como así ocorre cos lugares referenciados nela: basicamente Muros, Barcelona e Bos Aires. Cómpre agradecerlle ao autor, así pois, que establecese a ligazón precisa para entrar nese intenso rodopío literario que non é, malia o que poida semellar, un exercicio ficcional de biografismo, nin tampouco, aínda que destaque pola prosa cromática que exhibe, de descritivismo magnetizante tanto nos sentimentos coma nas xeografías (resultan ben documentadas e case transparentes as pasaxes que nos emprazan na Barcelona da posguerra, nun barco que cruza o Atlántico ou no Buenos Aires dos cincuenta e anos posteriores e mesmo non son menos exactas nin orientativas as que nos sitúan nun contexto social ou político concreto), nin sequera por ese cruzamento recorrente de vidas que o sentimento provoca; antes ben, ou complementariamente, é esta unha novela que asenta os alicerces nese proceso polo cal a mente humana é quen, ou non, de volver atrás, conformando unha espiral pola que escoa a memoria; un exercicio que debe ser salvífico e que, por veces, non o é debido ao peso do desarraigo, do desacougo que provoca a separación ou o esgazamento do que se estima porque, non se esqueza, esta é ao tempo unha historia de desamparos, de cicatrices, de almas derrotadas ou doentes e de resistentes robinsonianos.

O libro, así pois, percorre boa parte do século XX desde que un neno se vai criar como un orfo no Muros da posguerra até os anos oitenta no que unha luz, seica, volverá alumear a súa vida. Polo medio vivencias e experiencias construirán o substrato dun ser que xa non é quen, ou non quere, lembrar. Talvez a esa ausencia, suposta, de memoria contribúa unha heteronimia disociativa que tamén é vital, pola cal do orixinario Delio pasará a Artemio, e deste a Iago, e aínda do último a Sombra ou mesmo a Kim…, mais no fondo o pouso da infancia, simbolizado no lugar do Salto, na nai e no pai desparecido, no Muros natal, á sombra do Monte Louro, permanecerá, quéirase ou non, inalterable tras exilios e fuxidas.

Capítulo á parte merece subliñar a plasticidade, transparencia e riqueza lingüística que exhibe este Monte Louro, dotada dun ritmo traballado con intensidade e na que se aprecia un baseamento lírico; alén dun xogo de perspectivas narrativas que, se ben na súa formulación inicial pode chegar a desorientar, suscita moitos interrogantes que logo se entenden como esixencia activa para que o lector vaia cadrando cada peza na súa cuadrícula até chegar a ser parte dun universo de ficción –insisto- sólido e ben erixido. Ramón Nicolás.

“Do orixinal ao libro”: máis alá do punto e coma

Sandra Faginas publicou o sábado, 23 de maio, no suplemento “Culturas” de La Voz de Galicia unha crítica sobre Do orixinal ao libro. Manual de edición técnica do que é autor Juan Blanco Valdés. Reproducimos un texto que a súa autora titulou: “Máis alá do punto e coma”:

Un dos personaxes que García Márquez mellor retratou na súa última novela é “el abominable hombre de las nueve”, ese ser que fai a súa aparición co seu bolígrafo vermello e comeza a encher de borróns as páxinas dos redacotres dun xornal. Unha imaxe simplificadora (non por irreal) da figura do corrector-editor que na actualidade está profesionalizada e que cada vez é máis demandada nos medios de comunicación e editoriais. En galego, por primeira vez, contamos cunha obra orientada a axudar a quen se dedica a esta tarefa, Do orixinal ao libro. Manual de edición técnica, de Juan L. Blanco Valdés. Hai que darlle ao seu autor o mérito de afrontar aspectos ben distintos dun traballo apaixonante e delicado, próximo a ourivería, daqueles que teñen nas súas mans o poder de transformar un texto nunha crónica, unha reportaxe ou un libro.

Con esta fineza e precisión, e un didactismo que o lector agradecerá, aborda Juan Blanco Valdés os problemas, dificultades e límites da edición para achegar sempre solucións. Desde a pregunta inicial que é un libro pasando polas máis técnicas como cando corrixir, cal é a tarefa do editor ata repasara aspectos de ortotipografía.

Pero por riba doutros acertos, o maior éxito de Blanco Valdés é terlle dado o corpo de letra maiúscula, de profesional, a un traballo que tradicionalmente se foi facendo en galego rebuscando entre libros en castelán (como os de Martínez de Sousa, que prologa o libro) e diferentes dicionarios e ortografías, mentres se loitaban cos programas informáticos, aos que a obra lle dedica unha ampla parte. Todo isto resolveuse definitivamente co libro de Blanco Valdés, a quen lle honra o fito de ser pioneiro. Sandra Faginas.

“O ‘Salto do Can”, primeira crítica en “Culturas”

Ramón Nicolás publicou o pasado sábado, 23 de maio, no suplemento “Culturas” de La Voz de Galicia a primeira crítica d’ O ‘ Salto do Can, a novela coa que debuta o ferrolán Jorge Llorca. Reproducimos  o texto polo seu interese:

Anunciada como unha novela -ao tempo que podería clasificarse como unha presada  de relatos-, este O ‘ Salto do Can cómpre saudala como a obra prima dun autor na que se dirixe unha ollada descritiva -descoñezo en que medida a ficción aquí imita á realidade, ou talvez ao contrario-, sobre eses anos setenta, neste caso ben reais e verosímiles. Visión que se erixe desde unha paisaxe moi concreta: a dunha taberna ferrolá, desde a que se ve pasar a vida de siareiros e xentes de variada condición, as máis das veces marcados por peculiaridades que fan deles seres curiosos que van e veñen cos seus trazos intransferibles e que, á vez, serven para testemuñar un tempo e articular un exercicio, se cadra, a medio camiño entre a ficción e a memoria.

Mais supoñamos que, loxicamente, falamos de ficción: alén do intrínseco interese que o libro ofrece para alguén que queira ou poida esculcar nos límites reais da devandita fronteira, o certo é que o libro ofrece un monllo de historias, talvez más propiamente constituirían unha sorte de “semblanzas”, moitas delas gobernadas pola traxedia e a soidade, a través das que circulan Ponciano, o propietario do bar, e Zacarías, un siareiro cego que adiviña as corres…, personaxes que facilitan o acceso para coñecer historias e mundos de corte variado e singular: desde o que encerra Bibián, un curioso perruqueiro, pasando polo espello do escurantismo e miseria do réxime franquista retido en Mercería Dorita, até o denominado segredo de Lady Godiva -unha fidalga vida a menos, estrafalaria e a quen o pobo trata con certa crueldade…- ou mesmo os enigmas que representan o Mahía, un suposto confidente da policía, ou aquel que atesoura o impenetrable mariñeiro Perseus… Encamíñanos, todo isto, a unha conclusión, ao meu ver o mellor do volume, exposta no capítulo Fotografía artística, a través da que se presenta un fotógrafo que vai relatando as súas experiencias tanto persoais como as que se refire á práctica da súa profesión, mercé a un discurso confesional que resulta operativo pra revelar con transparencia un personaxe de carne e óso, con moito de psicólogo e que exerceu o seu oficio con orgullo e habelencia.

Sen dúbida, Llorca amosa soltura para construír un universo que se imbúe as máis das veces do arrecendo popular, contido nunha feliz expresión dun galego rico que foxe da asepsia, e retrata atmosferas con fidelidade e acerto. Malia certas tonalidades ou vernices humorísticos, non sempre conseguidos, e certa reiteración tanto na dinámica da presentación dos protagonistas de cada un dos capítulos como no tránsito por algunhas tramas xa destapadas, por estas páxinas latexan, indiscutiblemente, ganas de contar e facultades para facelo. O primeiro paso está dado e cómpre agardar con interese, abofé. outras entregas do autor. Ramón Nicolás.

“Peaxes”, crítica en “Culturas”

Ramón Nicolás publicou o pasado sábado, 9 de maio, no suplemento “Culturas” de La Voz de Galicia unha crítica de Peaxes, a novela de Santiago Lopo. Reproducimos o texto:

Da man de Santiago Lopo, quen subscribira a novela Game Over, interesante texto co que debutara e fora galardoado co sexto Premio de Novela por Entregas La Voz de Galicia, chega esta nova entrega narrativa que, sen abandonar algún dos trazos que caracterizaron a anterior -gusto polo brevidade e o esencialismo; inclinación pola recreación de argumentos máis ou menos cotiáns- formula arestora unha proposta sinxela e non exenta de orixinalidade: un cobrador dunha cabina de peaxe da autoestrada debulla,  a xeito de diario e como certa liberación catárquica, experiencias e conxecturas que alimentan o que ve desde os vidros da cabina na que traballa. Así pois, sen tregua e aínda que fugazmente, permítesenos acceder a unha visión a un tempo global, mais tamén particular deses automobilistas que van e veñen e respecto dos que reconstrúe, con conxecturas que ás veces acertan e outras non, os seus percorridos vitais, logo de quebrar o illamento, tamén, metafórico, que supoñen tanto a cabina do cobrador como as xanelas dos coches. A novela, mercé  a súa atinada estrutura, tamén fotografa o noso momento contemporáneo, e non só por esa banda sonora continua que rodea cada vida e que caracteriza ou identifica a tantos deles -de Dylan a Louis Armstrong, de Verdi a B.B.King, de Narf a Belanova…-, facendo gala dunha salientable capacidade imaxinativa e esculcadora de actitudes e intereses, onde non se omite a presenza do humor e da ironía no deseño dos personaxes que finalmente, deixan de ser ficción pra converterse en seres de carfne e óso. Ramón Nicolás.

«Amor amén», crítica en «Culturas»

Miguel Sande publicou o pasado sábado no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica de Amor amén, o poemario de Iolanda Zúñiga.

[Premede na imaxe para ler o texto con comodidade.]

«A cabeza de Medusa», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou no suplemento «Culturas« de La Voz de Galicia do pasado sábado unha crítica d’ A cabeza de Medusa, a novela de Marilar Aleixandre, premio Fundación Caixa Galicia de literatura xuvenil.

«A batalla do paraíso triste», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publica no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica d’ A batalla do paraíso triste, a novela de Xosé Ramón Pena.

«Monbars o exterminador», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado sábado no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica de Monbars o exterminador, a novela de Hixinio Puentes que obtivo o último Premio Eixo Atlántico de novela galega e portuguesa.

«Letras galegas», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 7 de febreiro no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica sobre as dúas novidades máis recentes do profesor Xesús Alonso Montero, entre elas Letras galegas. Explicadas (de 1962 a 1980) en Triunfo e noutras revistas de fóra de Galicia.

«Guía dos camiños do Eume», crítica en «Culturas»

O suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia publicou o pasado sábado 28 de febreiro unha crítica de H.J.Porto sobre a Guía dos camiños do Eume de Chano Eiroa. Reproducimos un dos parágrafos do fermoso texto:

Este naronés de 36 anos, escritor novel, ofrécenos un libro que é unha aventura, a súa propia, no regreso á terra da súa orixe, na busca dos ecos da súa nenes, unha viaxe polo río tras o coñecemento dun lugar que estando preto de nós é á voz un milagroso enigma.

«Un país a medio facer», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publica no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha interesante crítica e entrevista a Fran Alonso con motivo da publicación d’ Un país a medio facer.

«O xardín das pedras flotantes», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publica no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia, dedicado aos mellores libros galegos de 2008, unha crítica d’ O xardín das pedras flotantes, a novela de Manuel Lourenzo González, gañadora do Premio Xerais 2008.

Foi ambicioso Manuel Lourenzo na concepción inicial desta novela, isto é, planificou –conxecturo- unha obra de longo alento que puidese acoller no seu seo un amplísimo abano de posibilidades técnicas no que á construción dunha novela se refire, de mans dadas cun argumento que vai máis alá do que podería ser unha historia amorosa.  O autor tripa estes camiños con habelencia, abofé, pois non en van a súa produción literaria vén xa de moi atrás e ten amosado longamente a súa pericia nestas lides. Asemade a novela planificada, por idénticas razóns, debería ser permeable ao feito de que nela se integrase, dun xeito natural, mesmo áxil, un feixe de recursos de filiación diversa que proceden dos máis amplos campos das humanidades. E velaquí o resultado.

Cos ollos postos na reflexión sobre o peso do destino e do máxico en todas as vidas, Lourenzo, como se dixo, constrúe unha historia de amor adolescente protagonizada por Simón e Anabel, unha historia que mergulla nun vasto océano que nace nos tempos medievais e que se estende até o presente tecendo unha arquitectura fortemente trabada e reconstruíndo as pezas dunha extensa panoplia cohesionada por múltiples recursos narrativos, que abalan entre o que se podería denominar a crónica dunha antiga “saga familiar” xunto co discurso memorialístico, para logo converxer nunha explicación solvente que ten que ver cunha concepción da escrita como solución terapéutica e liberadora, proxectando así cara a fóra unha historia que gaña en verosimilitude, sobre todo se se supera ese comezo que esixe, talvez, un esforzo engadido que, ao superarse, vai permitir conducirse polas páxinas restantes con outro alento.

Ao amentado xúntense aínda axeitadas doses da traxedia sempre presente, a carón dunha reiterada presenza do onírico ou de certas pasaxes de literatura de corte fantástico –singularizada nese libro misterioso de efectos máxicos que  focaliza tantas páxinas da novela-…, elementos fundidos, en moitas ocasións, con outras posibilidades como son os excursos históricos, filosóficos, mesmo psicolóxicos ou humorísticos que  outorgan  unha pátina de polifonía climática moi de agradecer.

Nunha obra deste calibre resulta difícil non caer na tentación de matizar historias xa deseñadas desde outra perspectiva, o que implica que, dalgún xeito, devale o interese que nela deposita o lector. Con todo, alén do feito de que nun plano contemporáneo o perfil dos protagonistas apareza vernizado cun idealismo que configura unha época presentada un pouco topicamente como unha arcadia feliz, a novela de Lourenzo é moi recomendable para lectores que gusten das propostas narrativas de peso, coidadas estrutural e lingüisticamente e posuidoras dunha grande intensidade emocional; ademais os seus lectores dispoñen na rede dun blogspot baixo o epígrafe de “batume” composto por historias que inspiradas ou derivadas da novela, agora a viviren fóra do libro, mais tamén operativas para seguir lendo nel. Ramón Nicolás

«De provincia a nación», crítica en «Culturas»

Ramón Loureiro publica no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia, dedicado aos mellores libros galegos do pasado ano, unha crítica do libro de Justo Beramendi De  provincia a nación. Historia do galeguismo político, Premio Nacional de Ensaio 2008.

Catedrático de Historia Contemporánea na Universidade de Santiago de Compostela, cofundador do Museo do Pobo Galego e autor de títulos como Galicia e a historiografía (1993), Manuel Murguía (1998) e Alfredo Brañas no rexionalismo galego (1998), o profesor Justo G. Beramendi (Madrid, 1941) ven de conseguir o Premio Nacional de Ensaio, outorgado polo Ministerio de Cultura, pola súa monumental obra -en máis dun sentido, o de monumental- De provincia a nación. Historia do galeguismo político. Froito, como calquera pode supoñer, dunha longa investigación e dun intensísimo traballo, dun labor de nada menos 25 anos, neste libro o profesor Beramendi estuda a esencia dos movementos que acometeron a “reivindicación de Galicia como suxeito político” desde o século das luces ata os nosos días. Unha viaxe polo tempo que abrangue, con especial fondura, tanto o provincialismo, o rexurdimento e o rexionalismo decimonónicos como o nacionalismo do século XX, e que presta unha especial atención a aspectos como a “reconstrución das estruturas das ideoloxías”, sempre de cara a explicar, coa perspectiva científica que nace da historia, os alicerces sobre os que hoxe se asenta a personalidade política de Galicia; unha personalidade “claramente diferenciada”. Así, polas páxinas de Justo G. Beramendi aparecen desde a Galicia que vivía o ocaso do Antigo Réxime, os ilustrados do país e o reformismo conservador, ata o que para o nacionalismo galego supuxo a constitución do BNG, pasando pola confrontación entre o absolutismo e o liberalismo, o papel de Compostela na aparición do primeiro galeguismo, a Galicia isabelina, a mensaxe provincialista, os tradicionalismos, o movemento agrario, o pensamento solidario ou, por suposto, as Irmandades da Fala.

Finalmente lembra, o autor, ao remate do libro, que “o futuro nunca está escrito” e que “menos podemos escribilo quen só sabemos escrutar o pasado con mellor ou peor fortuna”, así que, polo tanto, di, haberá que deixar, ao final da historia que vén de escribir, un “interrogante aberto”. Ramón Loureiro

«Renacer», crítica de Caneiro en «Culturas»

Xosé Carlos Caneiro publica no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica sobre Renacer, a novela de Xabier Paz.

O mellor que se pode dicir dunha novela é que lle faltan páxinas, que un queda debruzado na fin do texto agardando palabras e máis palabras, como música. É algo que sucede coas grandes obras que atan aos melómanos: as óperas que rematan deixando ao espectador un ansia inacabada, as sonatas do mestre Bach, as sinfonías únicas de Mahler. Se a novela que un xulga memorable é a primeira que redacta o seu autor, tal graza é preciso aplaudila e, fóra de todo prexuízo, louvala sen cese nin temor. Renacer de Xabier Paz é unha marabillosa novela que pasou desapercibida neste país atento á anécdota, á recompilación de inanidades ou á edición de pasatempos propia de literaturas negadoras da arte. Permítanme anotar algúns motivos polos que considero Renacer como o libro galego do ano. Esta escrita sen mirar aos públicos (porque mira ao tempo). Pescuda no pasado con ánimo indagador (non de feitos externos, senón de interiores: velaquí a verdadeira literatura), a súa prosa semella un inmenso pentagrama que mece os ollos e a alma dos lectores, politicamente incorrecta, incondicionada e incondicional, plena de contradicións, e tan ben escrita que un precisa lela en voz alta para considerar a súa verdadeira altura artística. Novela dura, sen concesións, reitero. Non se pode ler dunha soa vez, porque a prosa e a historia chega a aforgarnos. Pasou, repito de novo, sen pena nin gloria entre as novidades do 2008, pero é unha novela fonda e profunda, propia dun estudoso da literatura que acumula verdadeiras lecturas e non cúmulos de operetas tendentes ao ocio, ao presente e non á perdurabilidade. É novela existencial, que fala do home, polo tanto. Das súas angustias e padeceres, do desexo, da carne e do corazón. Do amor e da morte. Fala, pois, do inmortal. Quizá sexa este motivo definitivo que me empuxa a abrazar este texto, recomendalo onde sexa mester. Motivo definitivo que me impulsa a crer que a nosa literatura posúe talento, mestría, ambición e poder evocador. Con Renacer renace a literatura de Nós. Xosé Carlos Caneiro

«Arraianos», recomendación de Ánxela Bugallo

No suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia, Ánxela Bugallo, conselleira de Cultura recomenda Arraianos de Xosé Lúis Méndez Ferrín como libro para agasallar estes días:

Para agasallar, para compartir, é este bo momento de volver a Xosé Luís Méndez Ferrín, unha das figuras máis sólidas da nosa historia literaria. Reler, poño por caso, Arraianos, fainos de novo gozar cunha escrita sólida, cunha narrativa con selo propio e tamén, como non, coa grande riqueza da nosa lingua, cando remata o ano no que foi galardoado coa primeira edición do Premio Nacional de Literatura de Galicia. Ánxela Bugallo

«O libro das viaxes imaxinarias», proposta para este milenio

Camilo Franco publica hoxe no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia esta crítica sobre O libro das viaxes imaxinarias de Xabier P. DoCampo e Xosé Cobas.

En literatura contemporánea case todas as viaxes que comezan en Italo Calvino acaban onde teñen que acabar: no lector. Calvino coñecía ese segredo da narrartiva como escudo de Perseo, que serve para ver as cousas sen que causen o dano da realidade.

Xabier P. DoCampo e Xosé Cobas recoñecen ese segredo neste libro que se desdobra por arte da fábula e do que o lector pode sospeitar algúns dos seus camiños ocultos. Non existe a literatura imaxinaria e por baixo da levidade destas cidades están os pesados límites de cidades que coñecemos. Estas son cidades cifradas cun morse que leva aparellados todos os xéneros, que se explica case igual en épica que en lírica e que leva a visibilidade da ironía como elemento regulador. Estas son as cidades importantes porque están poboadas e este libro escrito a dúo ten a exactitude dos retratos. Incluso a exactitude do retrato en movemento do narrador.

Estas viaxes propoñen o xogo da multiplicidade contra a indolencia social, contra o adormecemento do lector. É un xogo de rapidez que esquiva molestar ao lector co innecesario para que entre no xogo urxente da complicidade. Están colocadas todas as cousas neste libro, coa consistencia de ocupar cada unha o seu lugar, as que teñen que estar á vista están visibles e as outras con discreción, como nas cidades ben construídas. Porque a literatura pode ser «o airiño que rmexe o pon do chan» ou pode ser todas as cousas que no mundo pasan. Camilo Franco.

Catro obras de Xerais entre «O mellor do 2008» para «Culturas»

O suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia publica hoxe unha dobre páxina na que se recollen críticas de seis obras consideradas como «O mellor do 2008». Entre elas están catro publicadas pola editorial: O xardín das pedras flotantes de Manuel Lourenzo González, O libro das viaxes imaxinarias de Xabier P. DoCampo e Xosé Cobas, Renacer de Xabier Paz e De provincia a nación. Historia do Galeguismo Político de Justo Beramendi, Premio Nacional de Ensaio 2008.

«O Globo de Shakespeare» en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o día 20 de decembro no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica sobre O Globo de Shakespeare, a máis recente novela de Jaureguizar, gañadora do Premio Terra de Melide 2008.

«Xenaro e o misterio da mochila verde» en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 13 de decembro no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia unha crítica sobre Xenaro e o misterio da mochila verde, a novela de Mar Guerra, gañadora do Premio Merlín de literatura infantil 2008.

«Mil cretinos» de Monzó en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o 6 de decembro no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia esta crítica de Mil cretinos, o libro de relatos de Quim Monzó traducido por Helena González.

«O Globo de Shakespeare», primeiras críticas

Esta semana apareceron as primeiras críticas sobre O Globo de Shakespeare, a novela de Jaureguizar gañadora do Premio Terra de Melide 2008.

Pedro Rielo, no seu artigo en Galicia hoxe, define a novela como «unha proposta atrevida, ben escrita, para todos os públicos e non alambicada. O escritor é un director de orquestra ou un meigo que vai sacando da chisteira coellos, cartas sorpresa a través de retallos dun espectáculo de papel». Para continuar engadindo:  «O aburrimento está desbotado e viaxamos cos protagonistas desde a costa lucense ata Londres para dar xeito a unha novela na que o seu argumento, as súas chiscadelas non deben ser reveladas porque estragarían un conxunto que é unha bomba de reloxería. Paga a pena non ter complexos, calquera situación é posible tanto aquí como en Burkina Faso. Non aforra nin un só cartucho.»

Ramón Nicolás, no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia, escribe que O Globo de Shakespeare é «unha novela sólida e efectiva, dosificada con acerto e gobernada, por un lado, a través da presenza do universo literario, mais tamén persoal, de William Shakespeare, e, por outro, sometida a realidade reflectida a unha vontade transgresora, pero que expón con ironía, por veces con abraiante e cru realismo, os grandes problemas da humamidade».

«Historia de Ourense» en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 29 de novembro nos suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia, coincidindo coa homenaxe a Marcos Valcárcel esta crítica da súa Historia de Ourense.

«O libro das viaxes imaxinarias», crítica en «Culturas»

«As mellores intencións», crítica en « Culturas»

Ramón Nicolás publicou na edición do suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia do pasado sábado 11 de outubro unha crítica sobre a novela de Begoña Paz As mellores intencións. Reproducimos o texto.

ABISMOS E OBSESIÓNS

A CORUÑESA BEGOÑA PAZ ACADA O PREMIO «CENTENARIO DA CIDADE DE RIVEIRA» CUNHA SUXESTIVA E INTENSA NOVELA DE XINEA BREVE

Begoña Paz (A Coruña, 1965), tras a súa anterior entrega narrativa para adultos -aquela compilación de relatos titulada A ferida (2004) e  que prefiguraba unha voz máis que prometedora-, dá agora os seus primeiros pasos no xénero novelesco con As mellores intencións, volume co que conseguiu, ademais, o premio de novela curta “Centenario de Cidade de Riveira”.
Se naquel seu primeiro libro despuntaban trazos como a vontade de espellar unha realidade, talvez a cara máis escura e dolorida desta, marcada pola traxedia e o fracaso, pola posible destrución ou autodestrución das vidas; arestora, nesta novela estruturada en trinta breves capítulos segue a afondar nalgúns dos elementos devanditos. Alén de se reafirmar, por outro lado, na habelencia e eficacia á hora do manexo das perspectivas narrativas, é quen de amosar un discurso sólido desde o que se posibilita acceder ao labirinto duns personaxes que se sitúan no gume das psicopatías e que procuran o seu sitio sen atopalo nunca, ou case nunca.
A autora alicerza o foco temático na atracción que Aldara, unha nena desvalida, maltratada e que sobrevive nun contexto familiar cada vez máis degradado, exerce en Gabriel, un home en primeira instancia pasivo e anódino que camiña, ou debería camiñar, cara a unha mudanza na súa vida mais que só aprende a ter talento para  a conspiración. Malia que o destino lle depara un despreocupado “oficio de sombra”, perfílase como alguén obsesionado por deseñar un futuro que tampouco está nas súas mans, véndose atrapado no devalar dunha relación pouco convencional e destrutiva. E, aínda que en esencia esta sexa a formulación da proposta, resulta rechamante como a novela ten o mérito de revisitar outras referencias temáticas que abalan na dicotomía entre a culpabilidade e a inocencia, para logo suxerirnos repensar asuntos como a violencia, a decepción ou o medo á morte co eco das vidas posibles nunca vividas.
N´As mellores intencións, ademais, escintila con intensidade o ronsel posible do amor e do desamor; espella actitudes e sentimentos como o desprezo e o rancor, mais tamén hai algún espazo para reflectir a tenrura; afonda na real existencia da infelicidade, no desexo e nos golpes que dá a vida, nas consecuencias dos perdedores…, e sempre desde a perspectiva dunha sorte de thriller psicolóxico alimentado polas obsesións e, sen dúbida, polos abismos que o ser humano encerra.

«O profesor de vegliota», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 2 de agosto no suplemento Culturas de La Voz de Galicia unha crítica sobre O profesor de vegliota, a novela de Manuel Veiga publicada en Xerais Narrativa. reproducimos o texto:

METÁFORA DA DESTRUCIÓN. MANUEL VEIGA OFRECE UNHA PROPOSTA, A ABALAR ENTRE A NOVELA E O ENSAIO, QUE NOS ACHEGA A CONCEPTOS COMO  IDENTIDADE, RESISTENCIA OU  ASIMILACIÓN COA LINGUA COMO OBXECTO DE REFLEXIÓN

Manuel Veiga (Monforte de Lemos, 1960), tras dúas anteriores novelas publicadas hai pouco tempo –O exiliado e a primavera, novela coa que obtivo o Premio Xerais 2004 e  Lois e Helena buscándose un día de tormenta, premio Manuel García Barros  no 2006-, volve transitar polo xénero mais mestizado agora cun inconfundible arrecendo a novela de tese.

Incorporando unha homenaxe implícita a Reimundo Patiño a través da figura do falante de vegliota -dialecto dalmático extinguido en 1898 ao morrer o seu último falante- como se testemuña na ilustración da cuberta, Veiga opta polo recurso de construír un universo literario que se alicerza na viaxe en tren realizada polo protagonista, un profesor depurado e perseguido, posuidor de dous manuscritos de corte ensaístico sobre o vegliota que titula significativamente «Klemperer» e «Ferrer i Gironès»; unha viaxe, por certo, cargada tamén de intención, pois nada hai gratuíto nesta entrega, de xeito que se trata da derradeira que realiza ese tren chamado “arrancatravesas”, por aproveitar o seu percorrido para ir arrincando as trabes que conforman a vía pola que circula.

Esta estraña e simbólica viaxe permitirá que o profesor de vegliota vaia afondando nas personalidades e opinións dos seus acompañantes de vagón; mais tamén posibilitará que retrate a súa traxectoria vital ao tempo que describirá a paisaxe desolada e erma que atravesa devagar –doadamente identificable por outra parte-, de xeito que aos poucos vaian acrecentándose os elementos de filiación estritamente ensaística –talvez, por outro lado, os máis interesantes- e esmorecendo aqueloutros que alimentan a aparencia novelística da proposta: que fai o personaxe nese tren?, porque desconfía dos seus compañeiros?, por que o tren incorpora unha mercadoría estraña en forma de libros en vegliota, amarelecidos e poeirentos? Velaí  a faciana máis achegada ao ámbito do misterio que partilla con tintes de certa ficción científica.

O protagonista, a través tanto do soliloquio que mantén consigo mesmo como do exercicio da escrita, reflicte, alén da súa situación persoal extrema –o afastamento da súa muller Lhos e a preocupación polo futuro da súa filla Mra son dúas constantes-  os trazos que rodean esa viaxe, en certa maneira, cara a ningures, cara ao baleiro e á aniquilación individual, mais tamén colectiva ao incorporar, como auténtica personaxe central,  o presente do propio vegliota. É a bagaxe «intelectual» do profesor a que facilita que nos asomemos  aos seus argumentos vinculados con conceptos de resistencia, desarraigamento, rebelión, identidade, asimilación ou morte da lingua e das linguas, establecendo un rico e interesante diálogo con citacións ou socalcos biográficos dunha pléiade de autores que van de Dante a Proust, de Amos Oz a Sebald, de Monterroso a Shaw, de Magris a Bradbury, de Gombrowicz a Handke, de Bolaño ao poeta cigano Eslam Drudak entre moitos outros…, referencias que xorden ou se asocian ao discurso con naturalidade, ao fío dun aceno, dun dito, dunha lembranza…

Por fin, capítulos como o que aborda a infelicidade dos escritores, o dedicado á resaltar a relevancia da obra de «R.» –Rosalía-, ou as páxinas  que expoñen con realismo experiencias persoais que talvez haxa alguén que lle soen a ficción mais que abofé non o son, fan que esta sexa unha novela na que tamén paira moito de sentimento a dar forma a unha alegoría que tamén é un estarrecedor berro, berro que debería oírse e diante do que non é doado manterse incólume. Ramón Nicolás.

«Renacer», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 26 de xullo no suplemento Culturas de La Voz de Galicia unha crítica sobre Renacer, a novela de Xabier Paz publicada en Xerais Narrativa. Reproducimos o texto:

O ARETINO E AS SÚAS CONTRADICIÓNS. XABIER PAZ OFRECE UNHA NOVELA INTENSA CO ESPÍRITO DO RENACEMENTO ITALIANO COMO PANO DE FONDO

Xabier Paz (A Coruña, 1949), alén de posuír unha xa longa traxectoria poética, sorprendera gratamente por volta de hai tres anos coa publicación de Follas de bacallau, un libro que ao meu ver ía moito máis alá de espellar a épica que constitúe a vida cotiá nos pesqueiros galegos de grande altura; naquel volume encerraba os dotes dun narrador experimentado, cousa que nos vén confirmar esta novela acabada de saír do prelo de Edicións Xerais: Renacer.

Novela de protagonistas, mais ao tempo coral, estrutúrase con sinxeleza a través dun dobre fío narrativo que, por un lado, vén da man do poeta, escritor e dramaturgo Pietro Aretino, alicerzándose en textos de moi diversa filiación e, polo outro, a través do discurso da súa filla Adria quen, ao longo dunha noite e xa falecido o seu pai, desexa destruír uns documentos que, ás portas da contrarreforma,  podían resultar ben comprometidos ou perigosos. Mercé ao emprego desa estratexia Adria é quen de trazar unha panorámica completa da biografía de seu pai, mais ao tempo tamén se retrata a si mesma ao iren agromando todos os capítulos do seu pasado, que tamén son os da súa propia vida.

Deste xeito Xabier Paz é quen de conducir ao lector, cunha visión abeirada ao narrativo e ao descritivo, por aqueles topos universais que sería difícil esquivar nunha novela deste xorne: a morte, a amizade, o sexo, os afectos, a hipocrisía social, a propia literatura, a filosofía e o pensamento, as artes, a beleza e o seu canon, a educación, o papel da muller naquel tempo ou aquelasn que se rescatan do esquezo como Isabella d´Este, Catherine de Medici, Vittoria Colonna ou Gaspara Stampa… E faino todo sen que se aprecien as suturas, exhibindo unha capacidade de síntese sorprendente para deseñar a que foi unha das épocas máis atractivas e efervescentes desde o punto de vista dos avances científicos e humanísticos. Velaí como, e alén dos ecos que suscitan na biografía do protagonista personaxes como Miguelangelo, Buonarotti, Tiziano, Leonardo, Rafael, Bembo, Petrarca, Bocaccio ou Pico della Mirandola, xorden asuntos que confiren a necesaria verosimilitude como son as recorrentes reflexións sobre a pintura, a querenza polo «volgare ilustre» e  a «questione della lingua», sen esquecer outros como a creación literaria, o estilo do autor, as paixóns amorosas, con chiscadelas dirixidas ao tempo presente, fóra da presenza de multitude de libros apócrifos ou apógrafos.

Non sei se a novela quixo ser fiel á contraditoria figura do Arentino, pero sen dúbida no que non quixo converterse foi nunha biografía novelada do escritor: á marxe da fidelidade ou non ao que hoxe se coñece do escritor de Arezzo, a novela pretende, ao meu ver, afondar nun tempo e nunhas vidas cheas de forza interior e de tensión co obxectivo de «rinascere», isto é, de sobreporse ás circunstancias e comezar de novo cando aínda é posible. As reflexións sobre sentimentos ou actitudes de carácter universal e atemporal fan desta novela non só unha reconstrución dun personaxe histórico concreto e da súa filla, senón un exemplo do que foi o humanismo máis puro, un humanismo liberal coas súas luces e coas súas sombras, articulando así unha ventá aberta ao pasado que se beneficia dun esforzo creativo ben relevante e que obtén un resultado máis que satisfactorio. Ramón Nicolás

«Os nomes do traidor», crítica en «Culturas»

Ramón Nicolás publicou o pasado 23 de agosto no suplemento Culturas de La Voz de Galicia unha crítica sobre Os nomes do traidor, a novela de Xurxo Sierra Veloso. Reproducimos o texto:

SOBRE IDENTIDADES E TRAIZÓNS. XURXO SIERRA OFRECE UNHA INTENSA, MADURA E DESACOUGANTE NOVELA
Xurxo Sierra (Caracas, 1969), malia non ser un dos narradores galegos de maior presenza pública, si é un autor que xa posúe un corpus certamente a ter en conta constituído pola súa estrea –Os ollos do rei de copas (1994)-, á que seguiron Licor de abelá con xeo e Os mércores de Fra, ambas as dúas premiadas e publicadas en 2006, ata a presente Os nomes do traidor. Polo tanto catro novelas entre as que talvez se poida extraer, como un dos trazos máis peculiares da súa produción, a versatilidade temática que exhibe –nunca reescribe a mesma novela aínda que se ocupe con frecuencia de asuntos como a morte, o destino ou o amor- e mais o dominio das diferentes perspectivas e posibilidades técnicas desde as que abordar o exercicio de ficción.

Con todo, cómpre centrarse nesta proposta que afonda naquelas reviravoltas sufridas por un personaxe acollido a un programa de protección de testemuñas logo de declarar en contra dun narcotraficante. O asunto, que pode resultar máis ou menos atractivo, arróupase a través da mestizaxe, non sei se orixinal pero si moi efectiva, entre os xéneros da novela negra e da novela psicolóxica,  pairando así nas súas páxinas, e de xeito contundente e decisivo, tanto unha reflexión arredor do concepto da identidade persoal, do quen somos e cara a onde imos se seguimos sendo os mesmos ou se decidimos cambiar, como un proceso de esculca nas posibles consecuencias da práctica da traizón, que desde o singular deste caso ben se pode aplicar ao universal.

Sierra, así pois, opta por encaixar a súa historia nun molde fragmentario e alicerzado en múltiples perspectivas, estrutura que se alimenta desde un conxunto de voces e personaxes sólidos con acento propio que as fai doadamente recoñecibles polo lector a través dos diversos rexistros expresivos que outorgan a precisa verosimilitude e  facilitan a operación de singularizalos: velaí o máis común do protagonista Delanuit, pasando polo idiolecto culto de Sampaio ata aquel abeirado á xerga das fillas adolescentes do primeiro. Alén disto, é destacable a conxunción de planos espaciais mediante a que se nos traslada con axilidade dun a outro lugar e na que non falta, se cadra como marca de autor, un inexcusable sentido do humor espallado aquí e acolá, en ocasións entretecido cunha fina ironía cando esta se precisa.

As aparicións dunhas e doutras pezas deste friso, que nos conducen por sentimentos, actitudes e accións, por veces contradictorias pero sempre posibles, constrúen unha sorte de quebracabezas no que todo vai pouco a pouco atopando o seu lugar deixándonos transitar con liberdade ata darmos cun desenlace inesperado, de filiación moi cinematográfica ao meu ver. Unha novela áxil e fresca,  ben lonxe, así pois, de tonalidades por veces pretensiosas que matan o que podería ser unha boa historia. Ramón Nicolás

“Renacer”, crítica de Caneiro

Reproducimos o texto da crítica de Renacer de Xabier Paz, publicada por Xosé Carlos Caneiro no suplemento Culturas de La Voz de Galicia o pasado 2 de agosto.

Son tres as novelas de cariz histórico que nos regalou Xerais nos últimos meses e que denotan, fundamentalmente, o olfato excelso dos seus editores. A Venus de cristal de Chelo Suárez, Festina lente de Marcos S. Calveiro e Renacer de Xabier Paz. A primeira e a última teñen recendo a renacemento italiano (de raíz marcadamente veneciana), a segunda ten o aroma de Compostela nos inicios do século XVII. En primeiro lugar cómpre felicitar á editorial por publicar, en tempos de crise literaria, tres textos eminentemente literarios. En segundo lugar, e antes de centar o meu discurso nun destes textos permítanme recomendar esta “varia triloxía” para que acompañe o seu lecer estival. Vou, pois, con Xabier Paz e Renacer, obxecto último que me permitiu gozar de modo amplo. De Xabier Paz admiro todo canto ten publicado, como poeta e como prosista, e fun defensor público e confeso da súa excelente cronica Follas do bocallau. Xabier Paz posúe calidade estética e iso, como ben saben, é o condimento esencial de calquera arte. Posúe linguaxe, capacidade expresiva e perspectiva artistica, ou sexa, que narra de tal xeito que produce goce estético pola intrínseca melodía da súa prosa. Renarcer garda virtudes que non poderei enumerar neste curto espazo, non obstante, permítanme recalcar que esas virtudes son de raíz estilística, non temática. O asunto queda desdebuxado pola plasticidade da prosa. “Estaba o ar tal como quixeran pintalo os que senten enevexa de vós por non poder ser vós”. Unha filla (Adria) que se mergulla na vida do pai, o pornógrafo Aretino, tras a súa morte. Un pai rigoroso na vida familiar, rexo, kafkiano. Revélanos a personalidade deste poliédrico personaxe promiscuo, faústico, hedonista. Coñecedor de todos os segredos da arte, vainos levando de modo moi orixinal pola Venecia do século XVI, as súas luces e sombras. Fala de pintura e a pintura fala a través del. É dicir existe unha conexión de artes que por momentos chega a ser desbordante. Novela heterodoxa, herexíaca, pecaminosa. Metáfora sobre a “renacenza” do “ser” cando o andazo da mediocridade campa no planeta. Xosé Carlos Caneiro

Novos narradores, reportaxe en “Culturas”

Recomendamos a lectura da reportaxe aparecida no suplemento “Culturas” onde entrevistan a seis escritores galegos menores de 35 anos para unha conversa en torno aos novos trazos que caracterizan á literatura do país. A reportaxe complétase co artigo “Xa están aquí” de Ramón Nicolás.

“Incertos”, crítica

Ramón Nicolás publica no suplemento Culturas de La Voz de Galicia unha crítica sobre Incertos de Antón Dobao.

Pode lerse o texto clicando sobre a imaxe.